Klub generala i admirala, u skladu sa svojim programskim opredelenjima i Statutom, uz brojne druge zadatke, inicira rešavanje statusnuh pitanja, pruža pomoć svojim članovima i pripadnicima Vojske Srbije, te pruža doprinos očuvanju ugleda i drugih vrednosti oficirskog i celokupnog sastava Vojske Srbije.

U skladu sa tim, a naročito zbog krajnje nezavidnog položaja u kome su se našli vojni penzioneri, dugogodišnjim i konstantnim neizvršavanjem zakona, kada su plate zaposlenih ili penzije brojnih lica, koja su otišla u penziju, u pitanju, Klub generala i admirala pokreće inicijativu za hitno poboljšanje materijal-nog i socijalnog statusa.

U tom cilju molimo da se vaša stranka, u skladu sa svojim ciljevima u izbornoj kampanji, opredeli prema ovoj tematici i brojnom biračkom telu, koje je obuhvaćeno i zainteresovano za rešavanje svog položaja, saopšti stavove.

Uvereni smo da je interes vaše stranke, koja se bori za što bolji izborni rezultat i participiranje u budućoj vlasti, da se ova problematika uredi zakonom na valjan način. Stoga, imajući u vidu više desetina hiljada penzionisanih lica, koja su veoma zainteresovana za poboljšanje statusa, smatramo dobrim razlogom jasnog i javnog saopštavanja stavova.

Radi lakše orijentacije u prilogu dopisa vam dostavljamo jedan celovitiji materijal iz koga se može videti sva kompleksnost i težina problema.

Sa poštovanjem.

U ime kluba general i admirala
general-pukovnik u penziji Spasoje Smiljanić

Celovita informacija o pravnoj i drugoj problematici vojnih penzija

U organizaciji Ministarstva za rad i socijalnu politiku R.Srbije oformljena je radna grupa radi razmatranja sistema penzionog i invalidskog osiguranja kao jedinstvenog sistema svih zaposlenih u R.Srbiji sa ciljem dogradnje istog, kako sa stanovišta ustavnih rešenja, opredeljenja da se uvaže  određeni standardi ove oblasti. kako zemalja u okruženju, takođe i drugih zemalja u svetu.

Rešavanje odrđenih pitanja iz ove oblasti zahteva širok, jasan i izuzetno sadržajan pristup ovim problemima, jer se radi o regulisanju i ostvarivanju odrđenih prava koja proizilaze iz radnog odnosa, ili službe u određenim društvenim organizacijama i organima,  radnim organizacijama i sl. odnosno koja se obaveznim penzijskim i invalidskim osiguranjem obezbeđuju prava osiguranika za slučaj starosti, invalidnosti, smrti, telesnog oštećenja kao i druga prava koja proizilaze iz navedenog zakona.

U sadašnjem trenutku, zbog određenih specifičnosti pojednih kategorija osiguranika, postoje i različiti sistemi penzijskog invalidskog osiguranja u R.Srbiji, a samim tim i više zakona o penzijskom invalidskom osiguranju. Posle 1945. godine postojao je jedinstveni Zakon o socijalnom osiguranju ovih zaposlenih u državi koji je obuhvatao pored penzijskog, invalidskog i zdravstveno osiguranje zaposlenih i penzionisanih lica.

Ovakav sistem pored dobrih rešenja imao je i velikih problema jer nije uvažavao izuzetno velike razlike koje su se odnosile na status i položaj iz kojih su proizilazila i određena prava iz takvih specifičnosti a iste je trebalo urediti i uvesti u pravni sistem. Takođe je u periodu 1945-1971. godine postojao jedinstveni sistem socijalnog osiguranja za zaposlena i penzionisana lica. Međutim, takav sistem zbog izuzetno velikih razlika koje su se odnosile na položaj i status pripadnika Vojske i građana u društvu  i zbog specifičnosti službe u Vojsci i prava koja su proizilazila iz te službe 21.12.1972. godine osnovao se poseban Fond za socijalno osiguranje vojnih opsiguranika, kao  Zajednice za socijalno osiguranje sa početkom rada 01.01.1973. godine, a na osnovu posebnog zakona o socijalnom osiguranju vojnih osiguranika koji uz određene izmene i dopune, sve do danas uspešno se primenjuje i funkcioniše („Službeni list SFRJ br. 67/72″).

Na ovaj način obezbeđen je sistem koji je imao za cilj kao i svi sistemi PIO u celini, obezbeđivanje materijalne i socijalne sigurnosti profesionalnih pripadnika Vojske, da u skladu sa specifičnostima vojne službe. Savezna Vlada je svojom Uredbom o nadležnostima, delokrugu, organizaciji i načinu poslovanja Fonda SOVO („Sl. list SRJ br.36/94 od 09.04.1994. godine“) obrazovala Fond SOVO, koji je kao pravno lice upisan u registar  Privrednog suda u Beogradu broj 8114/95 od 06.06.1995. godine.

Osnovna delatnost, zadaci i obaveze Fonda je ostvarivanje prava iz socijalnog osiguranja vojnih osiguranika utvrđenih zakonom o Vojsci Jugoslavije u posebnom poglavlju glave XV i XVI (zdravstveno osiguranje, penzijsko i invalidsko osiguranje).

Donošenjem Zakona o Vojsci Srbije („Službeni glasnik br. 116/07 koji je stupio na snagu 01.01.2008. godine) u prelaznim i završnim odredbama (član 197. zakona) regulisano je da se do donošenja propisa o vojnoj obavezi, socijalnom, zdravstvenom, penzijskom i invalidskom osiguranju ostaju na snazi odredbe Zakona o Vojsci Jugoslavije (koji je donet 06. novembra 1993. godine), osim što je stavljen van snage član 261 Zakona o Vojsci Jugoslavije koji se odnosi na usaglašavanje vojnih penzija što će biti ključno pitanje za razmatranje na radnoj grupi a i ostalih tela i odbora Narodne Skupštine Srbije i Ustavnog suda R. Srbije o čemu sledi i objašnjenje.

Da se ne može paušalno, a i neodgovorno, pristupiti razrešavanju ovakvih problema ističemo najbitnije karakteristike, činjenice i razloge za postojanje posebnog Zakona o penzionom i inavlidskom osiguranju vojnih osiguranika (profesionalnih pripadnika Vojske, vojnih penzionera i članova njihovih porodica:

1. Sistem školovanja kadra za potrebe Ministarstva odbrane i Vojske Srbije ima svoje specifičnosti i razlikuje se od sistema školstva u građanstvu, zbog čega postoje posebne škole za namensko školovanje za potrebe vojne službe.

2. Specifičnost vršenja profesionalne vojne službe po svom karakteru, trajanju rada, posebnim naporima ili povećanim rizicima u toku službe je u potpunosti različita u odnosu na zaposlene u društvu. Ovo posebno ako se imaju u vidu uslovi pod kojima se vrši služba u Vojsci, a naročito učešće na vežbama, manevrima, uzbunama, rad duži od punog radnog vremena, službe dežurstava, ograničena sloboda kretanja, nemogućnost i ograničenje putovanja u inostranstvo, nemogućnost biranja radnog mesta i mesta službovanja, premeštaji (5-6 premeštaja, a lica sa dužim stažom i preko deset premeštaja u toku radnog veka), vršenje službe u svim uslovima kao i angažovanje u svim drugim vanrednim situacijama prouzrokovanim potrebama borbene gotovosti jedinica i ustanova i sl.

Osim toga, u Ministarstvu odbrane i Vojsci postoji preko  hiljadu zanimanja i dužnosti kojih nema u građanstvu (nišandžija, punilac operater na raketnom sistemu, pešadinac, artiljerac, pilot nadzvučnog supersoničnog ili borbenog aviona, aviomehaničar, ronilac, padobranac i još mnogobrojna zanimanja u vazduhoplovstvu, raketnim jedinicama, inžinjeriji i dr. kao i dužnosti (komandir odelenja, voda, voda, baterije, komandant bataljona, puka, brigade, korpusa i sl.). Oko 70% bračnih drugova profesionalnih pripadnika zbog navedenih okolnosti je nezaposleno.

Takođe izuzetni problemi su i nemogućnost školovanja dece u mestu stanovanja, nerešena stambena pitanja, prevremeno penzionisanje, skromna materijalna primanja, nemogućnost zapošljavanja u društvu, nemogućnost sticanja dodatnih primanja, pa je ostvarivanje penzije jedini osnov za njihovu egzistenciju i egzistenciju njihove porodice.

3. U Vojsci postoje činovi i dužnosti u koje se pripadnici Vojske unapređuju i postavljaju u toku radnog odnosa, odnosno službe, a prema kojima se utvrđuju plate i penzije kao i izdvajanja doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje, lica sa srednjom stručnom spremom unapređuju se u činove od razvodnika do zastavnika prve klase, lica sa završenom vojnom akademijom i visokom stručnom spremom unapređuju se u čin potporučnika do čina potpukovnika, sa višom vojnom akademijom, odnosno magistraturom u čin pukovnika, i sa ratnom školom, odnosno nacionalnom odbranom ili doktoratom u čin generala (kao mogućnost).

4. Sistem plata i drugih novčanih primanja u vojsci, zbog istaknutih specifičnosti u potpunosti je različit od sistema plata i drugih novčanih primanja zaposlenih u društvu, a koji  i u jednom i drugom sistemu predstavlja osnov ili bazu  za utvđivanje prava iz socijalnog osiguranja. Naime, plata profesionalnih vojnika, prema važećim zakonima  sastoji se od : plate po činu, položajne plate, plate prema stažu, dela utvrđenog prema posebnim uslovima službe u vojsci (vojni dodatak), dela utvrđenog prema rezultatima rada (stimulacija), naknade za ishranu u toku rada, regresa za godišnji odmor.

Prema propisima u društvu, plata zaposlenih utvrđuje se prema osnovnom elementu, a to je stručna sprema, staž i naknada za ishranu u toku rada i regresa za korišćenje godišnjeg odmora. Očigledna je razlika u načinu utvrđivanja i usklađivanja plata, pa samim tim nužno je i postojanje razlike u sistemu utvrđivanja penzija kod vojnih lica i penzionisanih lica u društvu.

5. Od ukupnog broja penzionisanih vojnih lica 66,7% je sa visokom stručnom spremom, dok je preostalih 33.3% sa srednjom stručnom spremom.

6. Činjenica je da najveći broj lica zaposlenih u građanstvu maksimum vrednovanja u toku radnog veka, a time i platu, postiže nakon 15 ili 20 godina radnog odnosa, što i zadržava do kraja radnog veka. Profesionalni vojnik, maksimalni iznos plate postiže na kraju svog radnog veka, po osnovu čina u koji je unapređen pre prestanka službe. Ovo potvrđuje činjenicu različitosti  da se penzije vojnih lica usklađuju sa elementima plate istog čina i položaja, svakako umanjenog za iznos koji je istovetan u društvu. Ovo apsolutno govori da se na penzionisana vojna lica ne mogu primenjivati istovetna rešenja iz propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju R. Srbije, uključujući i usklađivanje penzija.

7.  U prelaznim i završnim odredbama Zakona o Vojsci Srbije ( konkretnije u čl. 190., 191.,193., i 197.) propisana su rešenja i napravljena neka kombinatorika u vezi sa uređenjem prava iz oblasti socijalnog osiguranja vojnih osiguranika (gde spadaju profesionalna vojna lica, vojnici po ugovoru i penzionisana vojna lica) na taj način što se u ostvarivanju svojih prava lica dovode u pravno nejednak položaj, odnosno da se za neka lica primenjuje jedan zakon a na druga lica drugi zakon.

Ovakav način rešavanja nema nikakvog utemeljenja u pravnom sistemu  i nedopustiv je sa stanovišta prava i jednakosti vojnih osigiranika zajemčenih Ustavom Republike Srbije i time predstavlja nezakonito i protivustavno uređenje prava iz ove oblasti.

Ovo posebno iz razloga što je Zakonom o  ministarstvima R. Srbije, Socijalno osiguranje vojnih osiguranika u nadležnosti Ministarstva za rad i socijalnu politiku, pa se predložena rešenja u navedenim članovima  Zakona o Vojsci Srbije ne mogu uređivati ovim Zakonom, već kako stoji u  članu 191. Zakona o Vojsci Srbije, posebnim Zakonom o penzijskom i  invalidskom osiguranju vojnih osiguranika,  čiji je nosilac Ministarstvo  za rad i socijalnu politiku.

Članom 191. Zakona o Vojsci Srbije propisan  je način utvrđivanja visine vojne penzije vojnom osiguraniku kome  prestane služba sa pravom na penziju, po stupanju na snagu  Zakona o Vojsci  Srbije, na istovetan način koji je propisan u članu 244. Zakona o Vojsci Jugoslavije, koji je ostao i dalje na snazi (propisan u članu 197. stav 2  Zakona o Vojsci Srbije), kojim je regulisano: „Do donošenja propisa o vojnoj obavezi, socijalnom, zdravstvenom i penzijskom invalidskom  osiguranju profesionalnih vojnih lica, ostaju na snazi odredbe Zakona o  Vojsci Jugoslavije:…), poglavlje HV – zdravstveno osiguranje (čl.211 do  239) poglavlje  XVI – penzijsko i invalidsko osiguranje (čl. 240. do 260 , i  od 262. do 278.)…

Očigledno je da je ostalo na snazi celo poglavlje HV (zdravstveno osiguranje) i poglavlje XVI – (penzijsko i invalidsko osiguranje) iz Zakona  o Vojsci Jugoslavije, jedino je izvršena takva nezakonita inumeracija, što je stavljen van snage samo član 261. Zakona o Vojsci Jugoslavije,  koji se odnosi na usaglašavanje vojnih penzija. Ovo je presedan u  zakonodavnoj oblasti, a radi se o protivustavnom i protivzakonitom rešenju.

U konteksu iznetog, posebno se radi  o nezakonitosti člana 193, stav 1.  Zakona o Vojsci Srbije kojim je regulisano da se „usklađivanje iznosa  vojnih penzija vojnih osiguranika ostvarenih do dana supanja na snagu ovog  zakona, kao i penzija ostvarenih po stupanju ovog zakona, vrši po dinamici i na način utvrđen zakonom kojim se uređuje penzijsko i invalidsko osiguranje.

Totalna zabuna, nepreciznost i nezakonitost ovakvog rešenja, upućuje na neki zakon koji je nepoznat, koji ne postoji, niti se zna izvesnost njegovog donošenja  i na koja lica će se odnositi, što  predstavlja ugrožavanje prava jednakosti ljudi koja su to prava stekla po osnovu službe u Vojsci po jednom Zakonu, a novodonetim Zakonom pojedine kategorije lica u ostvarivanju svojih prava upućuju na primenu odnosnih odredbi Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju. To znači da  navedena lica nisu ni u jednom pravnom sistemu (ni na nebu ni na zemlji).

Zakonodavac je prilikom donošenja navedenih odredbi morao imati u vidu zajemčeno i ostvareno pravo određenih kategorija lica i morao je saglasno Ustavu da obezbedi jednaka prava za sva lica koja su ih ostvarila po osnovu službe u Vojsci.

Zakonodavac upućuje u prelaznim odredbama Zakona o Vojsci Srbije da se do donošenja posebnog zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, primenjuju posebna rešenja za jednu kategoriju lica, a druga (neizvesna)  rešenja na drugu kategoriju lica.  Stoga je normalno da se u skladu sa tim  propišu ista prava za sva lica u pogledu ostvarivanja prava iz penzionog i  invalidskog osiguranja, a ni u kom slučaju da se u pogledu ostvarivanja tih  prava vrši uvođenje dve ili više kategorija lica što je nezakonito i  protivustavno.

Posebno je karakteristično da su ovakvim rešenjima, penzionisana vojna  lica dovedena do potpune pravne nejednakosti, a i predložena rešenja u Nacrtu zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju, čiji je nosilac Ministarstvo za rad i socijalnu politiku Vlade R. Srbije, ne obezbeđuju da se taj problem prevaziđe, odnosno ta materija uredi na pravno valjan način,  jer za to postoji i pravni osnov u Zakonu o Ministarstvima Vlade R. Srbije. Ta pravna nejednakost se sastoji u tome  da su visine (iznosi) penzija penzionisanih vojnih lica istog čina i  položaja različite, zavisno od vremena penzionisanja.

Trenutno ima 4  kategorije penzionisanih vojnih lica. Za očekivati je da će penzija u dogledno vreme lica sa najvišim činom, u koji je unapređen do prestanka  profesionalne vojne službe, bude na nivou primanja (plate) najnižeg čina  u Vojsci, (desetar po ugovoru) a da ne govorimo da će  se stvoriti preko 30  kategorija penzionisanih lica za dve godine, a razlika u primanjima lica  istog čina i položaja biće i do 100%.

Ovakva rešenja ne postoje ni u jednoj  zemlji u svetu, a i u okruženju. Iznosimo najočigledniji primer pravne nejednakosti lica istog čina i položaja koja su ostvarila prava na penziju  po osnovu službe u Vojsci. Naime lice koje je penzionisano 31.12.2007.  godine – po osnovu Zakona o Vojsci Jugoslavije visina njegove penzije je 30  – 50% manja od lica koje je penzionisano 01.01.2008. godine, ili oficir čina pukovnika, koji je penzionisan posle 01.01.2008. godine, trenutno ima  veću penziju od nekada najvišeg čina u Vojsci – generala armije.

Sve ovo ukazuje na potrebu donošenja posebnog Zakona o penzijskom i socijalnom osiguranju vojnih osiguranika, što je učinjeno samo iz tih razloga 1972. godine. Međutim, ukoliko se želi doneti jedan zakon o penzijskom i invalid-skom  osiguranju, u tom slučaju, za sistem penzijskog i invalidskog osiguranja  vojnih osiguranika, zbog specifičnosti službe (što je detalj-no objašnjeno) ugraditi u posebno poglavlje istog zakona – saglasno članu 7.  Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju R. Srbije.

U skladu s tim, a  da bi se izbegle navedene posledice, prilikom donošenja rešenja iz ove  oblasti, nužno je napraviti određene prelazne rokove za primenu  pojedinih rešenja odnosno presek stanja o primeni jednog zakona po kome  su vojni osiguranici ostvarili svoja prava.

8. Radi boljeg upoznavanja članova radne grupe a i nadležnih resornih službi i organa i ministarstava Vlade R. Srbije iznećemo i rešenja nekih zemalja u okruženju i drugih zemalja u svetu na koji način su uređena pitanja iz oblasti penzijskog i invalidskog osiguranja pripadnika njihovih armija i penzionisanih vojnih lica.

Primeri rešenja:

Najveći broj profesionalnih pripadnika stranih armija ostvaruje penziju pod posebnim uslovima u odnosu na ostale zaposlene i penzija se najvećim delom finansira iz državnog budžeta, a delom iz vojnog budžeta.

Tako npr. vojnom budžedtu sredstava za vojne penzije se obezbeđuju u SAD, Egiptu, Rumuniji i delimično Bugarskoj. U vojnom budžetu SAD, sredstva za vojne penzije čine posebnu stavku, ulaze u sklop personalnih poslova i svake godine se planiraju na osnovu: 1) ukupnog broja i ranga postojećih penzionera; 2) predviđenog broja novih i odliva postojećih penzionera; 3) procene godišnje inflacije.

U Egiptu sredstva za vojne penzije se obezbeđuju iz posebnog penzionog fonda, koji se formira uplatom iz vojnog budžeta, u Bugarskoj u vojnom budžetu se obezbeđuju sredstva za isplatu dopunske vojne penzije u iznosu od 15% od plate odgovarajućeg čina.

U državnom budžetu sredstva za vojne penzije se obezbeđuju u Austriji, Poljskoj i Bugarskoj.

Uslovi za ostvarivanje i visina vojne penzije:

U SAD, aktivna vojna lica vojnu penziju mogu ostvariti sa najmanje 20 godina provedenih u aktivnoj vojnoj službi, bez obzira na godine života. Za 20 godina aktivne vojne službe penzija iznosi 50% od plate. Za svaku dalju godinu iznad 20 -30 godina aktivne vojne službe penzija se uvećava za 2,5%, tako da sa 30 godina aktivne vojne službe penzija iznosi 75% od plate. Služba preko 30 godina ne utiče na dalje povećanje iznosa penzije, ali po odlasku u penziju, pored penzije obavezno ostvaruju i tzv. socijalno obezbeđenje iz posebnog fonda posle 62 godine života.

U Bugarskoj, aktivna vojna lica penziju mogu da ostvare sa 20 godina aktivne vojne službe. Za dvadeset godina službe penzija iznosi 55% od plate. Za svaku dalju godinu preko 20-26 godina službe penzija se uvećava za 2,5% tako da sa 26 godina službe iznosi 70% od plate. Ostatak u aktivnoj službi duže od 26 godina ne utiče na visinu vojne penzije.

U Rumuniji, aktivna vojna lica punu vojnu penziju ostvaruju sa 60 (55 žene) godina života i 35 (30 žene) penzijskog staža.

U načelu, profesionalni vojnik nakon nakon 20 godina službe u Vojsci bez obzira na godine života, ostvaruje pravo na penziju u procentu od 50-55% od plate. Takvo rešenje svuda u svetu uvažava veoma stroge kriterijume za vršenje profesionalne vojne službe i omogućava profesionalnim vojnim licima, za razliku od drugih profesija, povoljnije uslove za penzionisanje.